+ پس از خواندن داستان، در صورت تمایل، نظر و تفسیر خود را از طریق بخش "پیام‌ها و نظرات" در پایین صفحه، ارسال نمائید.

 

            بشنويد اى دوستان اين داستان               خود حقيقت نقد حال ماست آن

دفتر اول، بيت 1913

   داستان پير چنگى كه در عهد عمر از بهر خدا روز بى‏نوايى چنگ زد ميان گورستان‏

            آن شنيدستى كه در عهد عمر                  بود چنگى مطربى با كر و فر؟

            بلبل از آواز او بیخود شدى                        يك طرب ز آواز خوبش صد شدى‏

            مجلس و مجمع دمش آراستى                  وز نواى او قيامت خاستى‏

            همچو اسرافيل كآوازش به فن                   مردگان را جان در آرد در بدن‏

            يا رسایل بود اسرافيل را                           از سماعش پر برستى فيل را

            یا چو داود از خوشی نغمها                       جان پراندی سوی بستان خدا

            سازد اسرافيل روزى ناله را                       جان دهد پوسيده‏ء صد ساله را

            اولیا را در درون هم نغمه‏هاست                طالبان را ز آن حيات بى‏بهاست‏

            نشنود آن نغمه‏ها را گوش حس                كز سخنها گوش حس باشد نجس

 در بيان اين حديث كه إن لربكم في أيام دهركم نفحات ألا فتعرضوا لها

          گفت پيغمبر كه نفحتهاى حق                     اندر اين ايام مى‏آرد سبق‏

          گوش و هش داريد اين اوقات را                   در ربائيد اين چنين نفحات را

          نفحه‌ای آمد شما را ديد و رفت                   هر كه را میخواست جان بخشيد و رفت‏

          نفحه‏ء ديگر رسيد آگاه باش                        تا از اين هم وانمانى خواجه‏تاش‏

در معنى حديث اغتنموا برد الربيع الى آخره‏

           گفت پيغمبر ز سرماى بهار                       تن مپوشانيد ياران زينهار

           ز آن كه با جان شما آن مى‏كند                 كآن بهاران با درختان مى‏كند

          پس غنیمت باشد آن سرمای او                 در جهان بر عارفان وقت جو

          در بهاران جامه از تن برکنید                       تن‌برهنه جانب گلشن روید 

          ليك بگريزيد از برد خزان                             كآن كند كآن كرد با باغ و رزان‏

          راويان اين را به ظاهر برده‏اند                      هم بر آن صورت قناعت كرده‏اند

           بى‏خبر بودند از سر آن گروه                      كوه را ديده نديده كان به كوه‏

           آن خزان نزد خدا نفس و هواست               عقل و جان عين بهار است و بقاست‏

           گر ترا عقلیست جزوى در نهان                  كامل العقلى بجو اندر جهان‏

           جزو تو از كل او كلى شود                        عقل كل بر نفس چون غلى شود

           پس به تأويل آن بود كانفاس پاك                چون بهار است و حيات برگ و تاك‏

           از حديث اوليا نرم و درشت                       تن مپوشان ز آنكه عقلت راست پشت‏

           گرم گويد، سرد گويد، خوش بگير               تا ز گرم و سرد بجهى وز سعير

           گرم و سردش نوبهار زندگى است             مايهء صدق و يقين و زندگي است‏

           ز آن كه زآن بستان جانها زنده است           زآن جواهر بحر دل آکنده است‏

  بقيه‏ء قصه‏ء پير چنگى در زمان عمر و بيان مخلص آن‏

            مطربى كز وى جهان شد پر طرب             رسته ز آوازش خيالات عجب‏

            از نوايش مرغ دل پران شدى                   وز صدايش هوش جان حيران شدى‏

            چون بر آمد روزگار و پير شد                    باز جانش از عجز پشه‏گير شد

            پشت او خم گشت همچون پشت خُم      ابروان بر چشم همچون پار دُم‏

            گشت آواز لطيف جان فزاش                   ناخوش و مکروه و زشت و دلخراش‏

            آن نوا که رشك زهره آمده                      همچو آواز خر پيرى شده‏

            خود كدامين خوش كه آن ناخوش نشد؟    يا كدامين سقف كآن مفرش نشد؟

            غير آواز عزيزان در صدور                         كه بود از عكس دمشان نفخ صور

            آن درونى كاندرونها مست از اوست          نيستى كاين هستهامان هست از اوست‏

            چون كه مطرب پير گشت و شد ضعيف      شد ز بى‏كسبى رهين يك رغيف‏

            گفت عمر و مهلتم دادى بسى                لطفها كردى خدايا با خسى‏

            معصيت ورزيده‏ام هفتاد سال                  باز نگرفتى ز من روزى نوال‏

            نيست كسب امروز مهمان توام               چنگ بهر تو زنم کآن توام‏

            چنگ را برداشت، شد الله جو                  تا بگورستان يثرب آه گو

            گفت از حق خواهم ابريشم‌بها                كآو به نيكويى پذيرد قلبها

            چنگ زد بسيار و گريان سر نهاد              چنگ بالين كرد و بر گورى فتاد

            خواب بردش، مرغ جانش از حبس رست   چنگ و چنگى را رها كرد و بجست‏

            گشت آزاد از تن و رنج جهان                  در جهان ساده و صحراى جان‏

            جان او آنجا سرايان ماجرا                       كاندر اينجا گر بماندندى مرا

            خوش بدى جانم از اين باغ و بهار             مست اين صحرای غيب لاله‏زار

            بى‏پر و بى‏پا سفر مى‏كردمى                 بى‏لب و دندان شكر مى‏خوردمى‏

            ذكر و فكرى فارغ از رنج دماغ                  كردمى با ساكنان چرخ لاغ‏

            چشم بسته عالمى مى‏ديدمى              ورد و ريحان بى‏كفى مى‏چيدمى‏

            مرغ آبى غرق درياى عسل                    عين ايوبى شراب و مغتسل‏

            كه بدو ايوب از پا تا به فرق                     پاك شد از رنجها چون نور شرق‏

            گر بود این چرخ ده چندین که هست        نیست نزد آن جهان جز تنگ و پست

            مثنوى در حجم اگر بودى چو چرخ            درنگنجيدى در آن جز نيم برخ‏

            كآن زمين و آسمان بس فراخ                  كرد از تنگى دلم را شاخ شاخ‏

            وين جهانى كاندر اين خوابم نمود             از گشايش پر و بالم را گشود

            آن جهان و راهش ار پيدا بُدى                  كم كسى يك لحظه‏ در اینجا بُدى‏

            امر مى‏آمد كه هین طامع مشو               چون ز پايت خار بيرون شد برو

            مول مولى مى‏زد آن جا جان او                در فضاى رحمت و احسان او

¯  ß-----------------------------------------ادامه... (بخش دوم) ¯-----------------------------------------------à

 در خواب گفتن هاتف مر عمر را كه چندين زر از بيت المال به آن مرد ده كه در گورستان خفته است‏

            آن زمان حق بر عمر خوابى گماشت         تا كه خويش از خواب نتوانست داشت‏

            در عجب افتاد كاين معهود نيست             اين ز غيب افتاد، بى‏مقصود نيست‏

            سر نهاد و خواب بردش خواب ديد             كآمدش از حق ندا جانش شنيد

            آن ندا كه اصل هر بانگ و نواست             خود ندا آن است و اين باقى صداست‏

            کُرد و ترک و زنگ و تاجیک و عرب             فهم كرده آن ندا بى‏گوش و لب‏

            خود چه جاى ترك و تاجيك است و زنگ     فهم كرده‌ست آن ندا را چوب و سنگ‏

            هر دمى از وى همى‏آيد أَلست               جوهر و اعراض مى‏گردند مست‏

            گر نمى‏آيد بَلى‏ ز ايشان ولى                  آمدنشان از عدم باشد بلى‏

            آنچه گفتم ز آگهی سنگ و چوب              در بيانش قصه‏اى هش دار خوب‏

     ناليدن ستون حنانه از فراغ پيغمبر عليه السلام كه جماعت انبوه شدند که ما روى مبارك تو را به هنگام وعظ نمى‏بينيم و منبر ساختند و شنيدن رسول و صحابه نالهء ستون را بصریح و مکالمات آنحضرت با آن‏

            استن حنانه از هجر رسول                     ناله میزد همچو ارباب عقول‏

            در میان مجلس وعظ آنچنان                    کز وی آگه گشت هم پیر و جوان 

            در تحیر مانده اصحاب رسول                   کز چه مینالد ستون با عرض و طول 

            گفت پيغمبر چه خواهى اى ستون           گفت جانم از فراقت گشت خون‏

            از فراق تو مرا چون سوخت جان              چون ننالم بی تو ای جان جهان 

            مسندت من بودم از من تاختى                بر سر منبر تو مسند ساختى‏

            پس رسولش گفت کای نیکو درخت          ای شده با سر تو همراز بخت

            گر همی خواهی ترا نخلى كنند              شرقى و غربى ز تو ميوه چنند

            يا در آن عالم حقت سروى كند                تا تر و تازه بمانى تا ابد

            گفت آن خواهم كه دايم شد بقاش          بشنو اى غافل كم از چوبى مباش

            این سخن را نیست پایان ای عمو            قصه آن پیر چنگی باز گو

            باز گرد و حال مطرب گوش دار                 ز آنكه عاجز گشت مطرب ز انتظار

  بقيه‏ء قصه‏ء مطرب و پيغام رسانيدن عمر به او آنچه هاتف آواز داد

            بانگ آمد مر عمر را كاى عمر                  بنده‏ء ما را ز حاجت بازخر

            بنده‏اى داريم خاص و محترم                   سوى گورستان تو رنجه كن قدم‏

            اى عمر برجه ز بيت المال عام                هفتصد دينار در كف نه تمام‏

            پيش او بر، كاى تو ما را اختيار                 اين قدر بستان كنون معذور دار

            اين قدر از بهر ابريشم‌بها                       خرج كن چون خرج شد اينجا بيا

            پس عمر ز آن هيبت آواز جست              تا ميان را بهر اين خدمت ببست‏

            سوى گورستان عمر بنهاد رو                  در بغل هميان دوان در جستجو

            گرد گورستان دوانه شد بسى                غير آن پير او نديد آنجا كسى‏

            گفت: اين نبود، دگر باره دويد                  مانده گشت و غير آن پير او نديد

            گفت: حق فرمود ما را بنده‏اى است         صافى و شايسته و فرخنده‏اى است‏

            پير چنگى كى بود خاص خدا؟                 حبذا اى سر پنهان حبذا

            بار ديگر گرد گورستان بگشت                 همچو آن شير شكارى گرد دشت‏

            چون يقين گشتش كه غير پير نيست       گفت: در ظلمت دل روشن بسى است‏

            آمد و با صد ادب آنجا نشست                 بر عمر عطسه فتاد و پير جست‏

            مر عمر را ديد و ماند اندر شگفت             عزم رفتن كرد و لرزيدن گرفت‏

            گفت در باطن: خدايا از تو داد                  محتسب بر پيركى چنگى فتاد

            چون نظر اندر رخ آن پير كرد                    ديد او را شرمسار و روى زرد

            پس عمر گفتش: مترس از من مرم          كت بشارتها ز حق آورده‏ام‏

            چند يزدان مدحت خوى تو كرد                 تا عمر را عاشق روى تو كرد

            پيش من بنشين و مهجورى مساز           تا به گوشت گويم از اقبال راز

            حق سلامت مى‏كند مى‏پرسدت             چونى از رنج و غمان بیحدت‏

            نك قراضهء چند ابريشم‌بها                     خرج كن اين را و باز اينجا بيا

            پير لرزان گشت چون اين را شنيد            دست مى‏خاييد و بر خود مى‏تپيد

            بانگ میزد: كاى خداى بى‏نظير                بس كه از شرم آب شد بیچاره پير

            چون بسى بگريست و از حد رفت درد       چنگ را زد بر زمين و خرد كرد

            گفت اى بوده حجابم از اله                      اى مرا تو راهزن از شاهراه‏

            اى بخورده خون من هفتاد سال               اى ز تو رويم سيه پيش كمال‏

            اى خداى با عطاى با وفا                        رحم كن بر عمر رفته در جفا

            داد حق عمرى كه هر روزى از آن             كس نداند قيمت آن در جهان‏

            خرج كردم عمر خود را دم بدم                 در دميدم جمله را در زير و بم‏

            آه كز ياد ره و پرده‏ء عراق                      رفت از يادم دم تلخ فراق‏

            واى كز ترى زير افكند خرد                     خشك شد كشت دل من، دل بمرد

            واى كز آواز اين بيست و چهار                كاروان بگذشت و بیگه شد نهار

            داد خود از كس نيابم جز مگر                 زآنكه هست از من به من نزديكتر

            همچنین در گریه و در ناله او                  می‌شمردی جرم چندین ساله او

  گردانيدن عمر رضي‌الله عنه نظر او را از مقام گريه، كه هستى است، به مقام استغراق ،كه نيستى است‏

            پس عمر گفتش كه اين زارى تو            هست هم آثار هشيارى تو

            راه فاني گشته راهي ديگرست            ز آنكه هشياري گناهي ديگرست

            هست هشيارى ز ياد ما مضى            ماضى و مستقبلت پرده‏ء خدا

            آتش اندر زن به هر دو، تا به كى           پر گره باشى از اين هر دو چو نى؟‏

            تا گره با نى بود، همراز نيست             همنشين آن لب و آواز نيست‏

            اى خبرهات از خبرده بى‏خبر                توبه‏ تو از گناه تو بتر

            تا دمي از رنج هستي وارهند              ننگ بنگ و خمر بر خود مي نهند*

            جمله خلقان سخرهء انديشه‌اند           ز اين سبب خسته‌دل و غم‌پيشه‌اند           *

            فكرت از ماضي و مستقبل بود             چون از اين دو رست، مشكل حل شود*

            اى تو از حال گذشته توبه‌جو                كى كنى توبه از اين توبه؟ بگو

            گاه بانگ زير را قبله كنى                     گاه گريهء‏ زار را قبله كنى‏

            چون كه فاروق آينهء اسرار شد            جان پير از اندرون بيدار شد

            همچو جان بى‏گريه و بى‏خنده شد       جانش رفت و جان ديگر زنده شد

            حيرتى آمد درونش آن زمان                 كه برون شد از زمين و آسمان‏

            جستجويى ماوراى جستجو                من نمى‏دانم تو مى‏دانى بگو

            حال و قالى از وراى حال و قال             غرق گشته در جمال ذو الجلال‏

            غرقه‏اى ني كه خلاصى باشدش         يا بجز دريا كسى بشناسدش‏

            چون كه قصه‏ء حال پير اينجا رسيد        پير و حالش روى در پرده كشيد

            پير دامن را ز گفت و گو فشاند             نيم گفته در دهان ما بماند

            از پى اين عيش و عشرت ساختن       صد هزاران جان بشايد باختن‏

            در شكار پشه‏ء جان، باز باش              همچو خورشيد جهان، جانباز باش‏

            جان فشان افتاد خورشيد بلند             هر دمي تی مي‌شود، پر مى‏كنند

            جان فشان اى آفتاب معنوى                مر جهان كهنه را بنما نوى‏

            در وجود آدمى جان و روان                   مى‌‏رسد از غيب چون آب روان‏

                                         -------                                                        

            اين شنيدي؟ مو به مويت گوش باد        آب حيوان است، خوردي؟ نوش باد

نظرات دوستان:

» برای نوشتن نظرتان درباره داستان یا هر موضوع مرتبط با این جلسه، به قسمت "پیامها و نظرات" در همین صفحه(پایین‌) مراجعه کنید.