+ پس از خواندن داستان، در صورت تمایل، نظر و تفسیر خود را از طریق بخش "پیام‌ها و نظرات" در پایین صفحه، ارسال نمائید.
 

          اى برادر قصه چون پيمانه‏اى است          معنى اندر وى مثال دانه‏اى است‏

          دانهء معنى بگيرد مرد عقل                   ننگرد پيمانه را گر گشت نقل‏

          ماجراى بلبل و گل گوش دار                   گر چه گفتى نيست آن جا آشكار

          كودكان افسانه‌ها مي‌آورند                    درج در افسانه‌شان بس سر و پند     

          هزل‌ها گويند در افسانه‌ها                     گنج مي‌جو در همه ويرانه‌ها

          هزل تعليم است آن را جد شنو              تو مشو بر ظاهر هزلش گرو

          هر جدي هزل است پيش هازلان           هزل‌ها جد است پيش عاقلان

          عاقلي گر خاك گيرد زر شود                  جاهل ار زر برد خاكستر شود

                                              ___________

             خوشتر آن باشد که سر دلبران                     گفته آيد در حديث ديگران

             بشنويد اي دوستان اين داستان                   خود حقيقت نقد حال ماست آن

ليک شمع عشق چون آن شمع نيست                     روشن اندر روشن اندر روشنيست

او به عکس شمعهاي آتشيست                               مي‌نمايد آتش و جمله خوشيست

داستان مسجد مهمان‌کش

دفتر سوم، بیت 3922

صفت آن مسجد کي عاشق‌کش بود و آن عاشق مرگ‌جوي لاابالي کي درو مهمان شد

يک حکايت گوش کن اي نيک‌پي                                          مسجدي بد بر کنار شهر ري

هيچ کس در وي نخفتي شب ز بيم                                     که نه فرزندش شدي آن شب يتيم

بس که اندر وي غريب عور رفت                                           صبحدم چون اختران در گور رفت

خويشتن را نيک ازين آگاه کن                                             صبح آمد خواب را کوتاه کن

هر کسي گفتي که پريانند تند                                            اندرو مهمان کشان با تيغ کند

آن دگر گفتي که سحرست و طلسم                                    کين رصد باشد عدو جان و خصم

آن دگر گفتي که بر نه نقش فاش                                         بر درش کاي ميهمان اينجا مباش

شب مخسپ اينجا اگر جان بايدت                                        ورنه مرگ اينجا کمين بگشايدت

وان يکي گفتي که شب قفلي نهيد                                     غافلي کايد شما کم ره دهيد

مهمان آمدن در آن مسجد

تا يکي مهمان در آمد وقت شب                                           کو شنيده بود آن صيت عجب

از براي آزمون مي‌آزمود                                                      زانک بس مردانه و جان سير بود

گفت کم گيرم سر و اشکمبه‌اي                                           رفته گير از گنج جان يک حبه‌اي

صورت تن گو برو من کيستم                                               نقش کم نايد چو من باقيستم

چون نفخت بودم از لطف خدا                                              نفخ حق باشم ز ناي تن جدا

تا نيفتد بانگ نفخش اين طرف                                            تا رهد آن گوهر از تنگين صدف

چون تمنوا موت گفت اي صادقين                                         صادقم جان را برافشانم برين

ملامت کردن اهل مسجد مهمان عاشق را از شب خفتن در آنجا و تهديد کردن مرورا

قوم گفتندش که هين اينجا مخسپ                                     تا نکوبد جانستانت همچو کسب

که غريبي و نمي‌داني ز حال                                               کاندرين جا هر که خفت آمد زوال

اتفاقي نيست اين ما بارها                                                 ديده‌ايم و جمله اصحاب نهي

هر که آن مسجد شبي مسکن شدش                                 نيم‌شب مرگ هلاهل آمدش

از يکي ما تابه صد اين ديده‌ايم                                            نه به تقليد از کسي بشنيده‌ايم

بي خيانت اين نصيحت از وداد                                             مي‌نماييمت مگرد از عقل و داد

جواب گفتن عاشق عاذلان را

گفت او اي ناصحان من بي ندم                                           از جهان زندگي سير آمدم

منبلي‌ام زخم جو و زخم‌خواه                                              عافيت کم جوي از منبل براه

منبلي ني کو بود خود برگ‌جو                                             منبلي‌ام لاابالي مرگ‌جو

منبلي ني کو به کف پول آورد                                              منبلي چستي کزين پل بگذرد

آن نه کو بر هر دکاني بر زند                                                بل جهد از کون و کاني بر زند

مرگ شيرين گشت و نقلم زين سرا                                     چون قفص هشتن پريدن مرغ را

آن قفص که هست عين باغ در                                            مرغ مي‌بيند گلستان و شجر

جوق مرغان از برون گرد قفص                                              خوش همي‌خوانند ز آزادي قصص

مرغ را اندر قفص ز آن سبزه‌زار                                             نه خورش ماندست و نه صبر و قرار

سر ز هر سوراخ بيرون مي‌کند                                             تا بود کين بند از پا برکند

چون دل و جانش چنين بيرون بود                                         آن قفص را در گشايي چون بود

نه چنان مرغ قفص در اندهان                                              گرد بر گردش به حلقه گربگان

کي بود او را درين خوف و حزن                                             آرزوي از قفص بيرون شدن

او همي‌خواهد کزين ناخوش حصص                                      صد قفص باشد بگرد اين قفص

ديگر باره ملامت کردن اهل مسجد مهمان را از شب خفتن در آن مسجد

قوم گفتندش مکن جلدي برو                                              تا نگردد جامه و جانت گرو

آن ز دور آسان نمايد به نگر                                                 که به آخر سخت باشد ره‌گذر

خويشتن آويخت بس مُرد و سکست                                    وقت پيچاپيچ دست‌آويز جست

پيشتر از واقعه آسان بود                                                    در دل مردم خيال نيک و بد

چون در آيد اندرون کارزار                                                     آن زمان گردد بر آنکس کار زار

چون نه شيري هين منه تو پاي پيش                                   کان اجل گرگست و جان تست ميش

ور ز ابدالي و ميشت شير شد                                            آمن آ که مرگ تو سرزير شد

کيست ابدال آنک او مبدل شود                                            خمرش از تبديل يزدان خَل شود

ليک مستي، شيرگيري وز گمان                                          شير پنداري تو خود را هين مران

وقت لاف غزو مستان کف کنند                                            وقت جوش جنگ چون کف بي‌فنند

وقت ذکر غزو شمشيرش دراز                                              وقت کر و فر تيغش چون پياز

وقت انديشه دل او زخم‌جو                                                  پس به يک سوزن تهي شد خيک او

من عجب دارم ز جوياي صفا                                               کو رمد در وقت صيقل از جفا

عشق چون دعوي جفا ديدن گواه                                        چون گواهت نيست شد دعوي تباه

چون گواهت خواهد اين قاضي مرنج                                     بوسه ده بر مار تا يابي تو گنج

آن جفا با تو نباشد اي پسر                                                بلک با وصف بدي اندر تو در

بر نمد چوبي که آن را مرد زد                                               بر نمد آن را نزد بر گرد زد

گر بزد مر اسپ را آن کينه کش                                            آن نزد بر اسپ زد بر سکسکش

تا ز سکسک وا رهد خوش‌پي شود                                      شيره را زندان کني تا مي‌ شود

گفت چندان آن يتيمک را زدي                                             چون نترسيدي ز قهر ايزدي

گفت او را کي زدم اي جان و دوست                                     من بر آن ديوي زدم کو اندروست

مادر ار گويد ترا مرگ تو باد                                                  مرگ آن خو خواهد و مرگ فساد

لاف و غُره‌ي ژاژخا را کم شنو                                              با چنينها در صف هيجا مرو

زانک زادوکم خبالاً گفت حق                                               کز رفاق سست برگردان ورق

که گر ايشان با شما همره شوند                                         غازيان بي‌مغز همچون که شوند

خويشتن را با شما هم‌صف کنند                                         پس گريزند و دل صف بشکنند

هست بادام کم خوش بيخته                                              به ز بسياري به تلخ آميخته

تلخ و شيرين در ژغاژغ يک شي‌اند                                       نقص از آن افتاد که همدل نيند

چون نداند ره مسافر چون رود                                             با ترددها و دل پرخون رود

هرکه گويدهاي اين‌سو راه نيست                                        او کند از بيم آنجا وقف و ايست

ور بداند ره دل با هوش او                                                   کي رود هر هاي و هو در گوش او

پس مشو همراه اين اشتردلان                                            زانک وقت ضيق و بيمند آفلان

پس گريزند و ترا تنها هلند                                                  گرچه اندر لاف سحر بابلند

....

نفس و شيطان هر دو يک تن بوده‌اند                                    در دو صورت خويش را بنموده‌اند

چون فرشته و عقل کايشان يک بدند                                    بهر حکمتهاش دو صورت شدند

دشمني داري چنين در سر خويش                                      مانع عقلست و خصم جان و کيش

يکنفس حمله کند چون سوسمار                                        پس بسوراخي گريزد در فرار

در دل او سوراخها دارد کنون                                                سر ز هر سوراخ مي‌آرد برون

مکرر کردن عاذلان پند را بر آن مهمان آن مسجد مهمان کش

هين مکن جلدي برو اي بوالکرم                                           مسجد و ما را مکن زين متهم

که بگويد دشمني از دشمني                                             آتشي در ما زند فردا دني

که بتاسانيد او را ظالمي                                                    بر بهانه‌ي مسجد او بد سالمي

تا بهانه‌ي قتل بر مسجد نهد                                               چونک بدنامست مسجد او جهد

تهمتي بر ما منه اي سخت‌جان                                           که نه‌ايم آمن ز مکر دشمنان

هين برو جلدي مکن سودا مپز                                            که نتان پيمود کيوان را بگز

چون تو بسياران بلافيده ز بخت                                           ريش خود بر کنده يک يک لخت لخت

هين برو کوتاه کن اين قيل و قال                                           خويش و ما را در ميفکن در وبال

جواب گفتن مهمان ايشان را و مثل آوردن بدفع کردن حارس کشت به بانگ دف از کشت شتري را کي کوس محمودي بر پشت او زدندي

گفت اي ياران از آن ديوان نيم                                  که ز لا حولي ضعيف آيد پيم

کودکي کو حارس کشتي بدي                                طبلکي در دفع مرغان مي‌زدي

تا رميدي مرغ زان طبلک ز کشت                            کشت از مرغان بد بي خوف گشت

چونک سلطان شاه محمود کريم                             برگذر زد آن طرف خيمه‌ي عظيم

با سپاهي همچو استاره‌ي اثير                               انبه و پيروز و صفدر ملک‌گير

اشتري بد کو بدي حمال کوس                               بختيي بد پيش‌رو همچون خروس

بانگ کوس و طبل بر وي روز و شب                          مي‌زدي اندر رجوع و در طلب

اندر آن مزرع در آمد آن شتر                                    کودک آن طبلک بزد در حفظ بر

عاقلي گفتش مزن طبلک که او                               پخته‌ي طبلست با آنشست خو

پيش او چه بود تبوراک تو طفل                                که کشد او طبل سلطان بيست کفل

عاشقم من کشته‌ي قربان لا                                  جان من نوبتگه طبل بلا

خود تبوراکست اين تهديدها                                   پيش آنچ ديده است اين ديدها

اي حريفان من از آنها نيستم                                  کز خيالاتي درين ره بيستم

من چو اسماعيليانم بي‌حذر                                   بل چو اسمعيل آزادم ز سر

فارغم از طمطراق و از ريا                                        قل تعالوا گفت جانم را بيا

گفت پيغامبر که جاد في السلف                              بالعطيه من تيقن بالخلف

هر که بيند مر عطا را صد عوض                               زود دربازد عطا را زين غرض

جمله در بازار از آن گشتند بند                                 تا چو سود افتاد مال خود دهند

چون ببيند کاله‌اي در ربح بيش                                سرد گردد عشقش از کالاي خويش

گرم زان ماندست با آن کو نديد                                کاله‌هاي خويش را ربح و مزيد

همچنين علم و هنرها و حرف                                 چون بديد افزون از آنها در شرف

تا به از جان نيست جان باشد عزيز                          چون به آمد نام جان شد چيز ليز

اين تصور وين تخيل لعبتست                                   تا تو طفلي پس بدانت حاجتست

چون ز طفلي رست جان شد در وصال                      فارغ از حس است و تصوير و خيال

نيست محرم تا بگويم بي‌نفاق                                تن زدم والله اعلم بالوفاق

هر گمان تشنه‌ي يقينست اي پسر                          مي‌زند اندر تزايد بال و پر

چون رسد در علم پس پر پا شود                             مر يقين را علم او بويا شود

زانک هست اندر طريق مفتتن                                علم کمتر از يقين و فوق ظن

علم جوياي يقين باشد بدان                                   و آن يقين جوياي ديدست و عيان

از گمان و از يقين بالاترم                                        وز ملامت بر نمي‌گردد سرم

چون دهانم خورد از حلواي او                                  چشم‌روشن گشتم و بيناي او

پا نهم گستاخ چون خانه روم                                  پا نلرزانم نه کورانه روم

آنچ گل را گفت حق خندانش کرد                             با دل من گفت و صد چندانش کرد

آنچ زد بر سرو و قدش راست کرد                              و آنچ از وي نرگس و نسرين بخورد

آنچ ني را کرد شيرين جان و دل                               و آنچ خاکي يافت ازو نقش چگل

آنچ ابرو را چنان طرار ساخت                                   چهره را گلگونه و گلنار ساخت

مر زبان را داد صد افسون‌گري                                  وانک کان را داد زر جعفري

چون در زرادخانه باز شد                                        غمزه‌هاي چشم تيرانداز شد

بر دلم زد تير و سوداييم کرد                                    عاشق شکر و شکرخاييم کرد

عاشق آنم که هر آن آن اوست                                عقل و جان جاندار يک مرجان اوست

من نلافم ور بلافم همچو آب                                   نيست در آتش‌کشي‌ام اضطراب

چون بدزدم چون حفيظ مخزن اوست                        چون نباشم سخت‌رو پشت من اوست

هر که از خورشيد باشد پشت گرم                           سخت رو باشد نه بيم او را نه شرم

همچو روي آفتاب بي‌حذر                                       گشت رويش خصم‌سوز و پرده‌در

ذکرخيال بد انديشيدن قاصر فهمان

پيش از آنک اين قصه تا مخلص رسد                         دود و گندي آمد از اهل حسد

من نمي‌رنجم ازين ليک اين لگد                              خاطر ساده‌دلي را پي کند

خوش بيان کرد آن حکيم غزنوي                               بهر محجوبان مثال معنوي

که ز قرآن گر نبيند غير قال                                      اين عجب نبود ز اصحاب ضلال

کز شعاع آفتاب پر ز نور                                          غير گرمي مي‌نيابد چشم کور

خربطي ناگاه از خرخانه‌اي                                      سر برون آورد چون طعانه‌اي

کين سخن پستست يعني مثنوي                           قصه پيغامبرست و پي‌روي

نيست ذکر بحث و اسرار بلند                                 که دوانند اوليا آن سو سمند

از مقامات تبتل تا فنا                                            پله پله تا ملاقات خدا

آن خداوندان که ره طي کرده‌اند                                گوش فا بانگ سگان کي کرده‌اند

.....

بقيه‌ي ذکر آن مهمان مسجد مهمان‌کش

باز گو کان پاک‌باز شيرمرد                                       اندر آن مسجد چه بنمودش چه کرد

خفت در مسجد خود او را خواب کو                           مرد غرقه گشته چون خسپد بجو

خواب مرغ و ماهيان باشد همي                             عاشقان را زير غرقاب غمي

نيمشب آواز با هولي رسيد                                    کايم آيم بر سرت اي مستفيد

پنج کرت اين چنين آواز سخت                                 مي‌رسيد و دل همي‌شد لخت‌لخت

تفسير آيت ...

تو چو عزم دل کني با اجتهاد                                 ديو بانگت بر زند اندر نهاد

که مرو زان سو بينديش اي غوي                             که اسير رنج و درويشي شوي

بي‌نوا گردي ز ياران وابري                                      خوار گردي و پشيماني خوري

تو ز بيم بانگ آن ديو لعين                                      وا گريزي در ضلالت از يقين

که هلا فردا و پس فردا مراست                                راه دل پويم که مهلت پيش ماست

رسيدن بانگ طلسمي نيم‌شب مهمان مسجد را

بشنو اکنون قصه‌ي آن بانگ سخت                           که نرفت از جا بدان آن نيکبخت

گفت چون ترسم چو هست اين طبل عيد                  تا دهل ترسد که زخم او را رسيد

اي دهلهاي تهي بي قلوب                                     قسمتان از عيد جان شد زخم چوب

چونک بشنود آن دهل آن مرد ديد                             گفت چون ترسد دلم از طبل عيد

گفت با خود هين ملرزان دل کزين                            مرد جان بددلان بي‌يقين

وقت آن آمد که حيدروار من                                     ملک گيرم يا بپردازم بدن

بر جهيد و بانگ بر زد کاي کيا                                  حاضرم اينک اگر مردي بيا

در زمان بشکست ز آواز آن طلسم                          زر همي‌ريزيد هر سو قسم قسم

ريخت چند اين زر که ترسيد آن پسر                         تا نگيرد زر ز پري راه در

بعد از آن برخاست آن شير عتيد                              تا سحرگه زر به بيرون مي‌کشيد

دفن مي‌کرد و همي آمد بزر                                    با جوال و توبره بار دگر

گنجها بنهاد آن جانباز از آن                                     کوري ترساني واپس خزان

اين زر ظاهر بخاطر آمدست                                    در دل هر کور دور زرپرست

کودکان اسفالها را بشکنند                                     نام زر بنهند و در دامن کنند

اندر آن بازي چو گويي نام زر                                   آن کند در خاطر کودک گذر

بل زر مضروب ضرب ايزدي                                       کو نگردد کاسد، آمد سرمدي

آن زري کين زر از آن زر تاب يافت                              گوهر و تابندگي و آب يافت

آن زري که دل ازو گردد غني                                    غالب آيد بر قمر در روشني

شمع بود آن مسجد و پروانه او                                خويشتن در باخت آن پروانه‌خو

پر بسوخت او را وليکن ساختش                              بس مبارک آمد آن انداختش

همچو موسي بود آن مسعودبخت                           کاتشي ديد او به سوي آن درخت

چون عنايتها برو موفور بود                                      نار مي‌پنداشت و آن خود نور بود

نظرات دوستان:

» برای نوشتن نظرتان درباره داستان یا هر موضوع مرتبط با این جلسه، به قسمت "پیامها و نظرات" در همین صفحه(پایین‌) مراجعه کنید.