+ پس از خواندن داستان، در صورت تمایل، نظر و تفسیر خود را از طریق بخش "پیام‌ها و نظرات" در پایین صفحه، ارسال نمائید.
 

داستان دژ هوش‌ربا (قلعه ذات الصور)

بخش اول

دفتر ششم، بیت 3583

حکايت آن پادشاه و وصيت کردن او سه پسر خويش را کي درين سفر در ممالک من فلان جا چنين ترتيب نهيد و فلان جا چنين نواب نصب کنيد اما الله الله به فلان قلعه مرويد و گرد آن مگرديد

بود شاهي شاه را بد سه پسر                   هر سه صاحب‌فطنت و صاحب‌نظر

هر يکي از ديگري استوده‌تر                        در سخا و در وغا و کر و فر

پيش شه شه‌زادگان استاده جمع                قرة العينان شه هم‌چون سه شمع

از ره پنهان ز عينين پسر                            مي‌کشيد آبي نخيل آن پدر

تا ز فرزند آب اين چشمه شتاب                   مي‌رود سوي رياض مام و باب

تازه مي‌باشد رياض والدين                         گشته جاري عينشان زين هر دو عين

چون شود چشمه ز بيماري عليل                خشک گردد برگ و شاخ آن نخيل

خشکي نخلش همي‌گويد پديد                   که ز فرزندان شجر نم مي‌کشيد

اي بسا کاريز پنهان هم‌چنين                      متصل با جانتان يا غافلين

اي کشيده ز آسمان و از زمين                     مايه‌ها تا گشته جسم تو سمين

عاريه‌ست اين کم همي‌بايد فشارد               کانچ بگرفتي همي‌بايد گزارد

جز نفخت کان ز وهاب آمدست                    روح را باش آن دگرها بيهدست

بيهده نسبت به جان مي‌گويمش                 ني بنسبت با صنيع محکمش

بيان استمداد عارف از سرچشمه‌ي حيات ابدي و مستغني شدن او از استمداد و اجتذاب از چشمه‌هاي آبهاي بي‌وفا کي علامة ذالک التجافي عن دار الغرور کي آدمي چون بر مددهاي آن چشمه‌ها اعتماد کند در طلب چشمه‌ي باقي دايم سست شود

 کاري ز درون جان تو مي‌بايد

 کز عاريه‌ها ترا دري نگشايد

 يک چشمه‌ي آب از درون خانه

 به زآن جويي که آن ز بيرون آيد

حبذا کاريز اصل چيزها                                فارغت آرد ازين کاريزها

تو ز صد ينبوع شربت مي‌کشي                   هرچه زان صد کم شود کاهد خوشي

چون بجوشيد از درون چشمه‌ي سني          ز استراق چشمه‌ها گردي غني

قرةالعينت چو ز آب و گل بود                        راتبه‌ي اين قره درد دل بود

قلعه را چون آب آيد از برون                         در زمان امن باشد بر فزون

چونک دشمن گرد آن حلقه کند                   تا که اندر خونشان غرقه کند

آب بيرون را ببرند آن سپاه                          تا نباشد قلعه را زانها پناه

آن زمان يک چاه شوري از درون                  به ز صد جيحون شيرين از برون

قاطع الاسباب و لشکرهاي مرگ                  هم‌چو دي آيد به قطع شاخ و برگ

در جهان نبود مددشان از بهار                     جز مگر در جان بهار روي يار

زان لقب شد خاک را دار الغرور                    کو کشد پا را سپس يوم العبور

پيش از آن بر راست و بر چپ مي‌دويد           که بچينم درد تو چيزي نچيد

او بگفتي مر ترا وقت غمان                         دور از تو رنج و ده که در ميان

چون سپاه رنج آمد بست دم                       خود نمي‌گويد ترا من ديده‌ام

...

روان شدن شه‌زادگان در ممالک پدر بعد از وداع کردن ايشان شاه را و اعادت کردن شاه وقت وداع وصيت را الي آخره

عزم ره کردند آن هر سه پسر                      سوي املاک پدر رسم سفر

در طواف شهرها و قلعه‌هاش                      از پي تدبير ديوان و معاش

دست‌بوس شاه کردند و وداع                      پس بديشان گفت آن شاه مطاع

هر کجاتان دل کشد عازم شويد                   في امان الله دست افشان رويد

غير آن يک قلعه نامش هش‌ربا                    تنگ آرد بر کله‌داران قبا

الله الله زان دز ذات الصور                           دور باشيد و بترسيد از خطر

رو و پشت برجهاش و سقف و پست             جمله تمثال و نگار و صورتست

هم‌چو آن حجره‌ي زليخا پر صور                   تا کند يوسف بناکامش نظر

چونک يوسف سوي او مي‌ننگريد                 خانه را پر نقش خود کرد آن مکيد

تا به هر سو که نگرد آن خوش‌عذار              روي او را بيند او بي‌اختيار

بهر ديده‌روشنان يزدان فرد                          شش جهت را مظهر آيات کرد

تا بهر حيوان و نامي که نگزند                      از رياض حسن رباني چرند

بهر اين فرمود با آن اسپه او                        حيث وليتم فثم وجهه

از قدح‌گر در عطش آبي خوريد                    در درون آب حق را ناظريد

آنک عاشق نيست او در آب در                    صورت صورت خود بيند اي صاحب‌بصر

صورت عاشق چو فاني شد درو                   پس در آب اکنون کرا بيند بگو

حسن حق بينند اندر روي حور                    هم‌چو مه در آب از صنع غيور

غيرتش بر عاشقي و صادقيست                  غيرتش بر ديو و بر استور نيست

ديو اگر عاشق شود هم گوي برد                 جبرئيلي گشت و آن ديوي بمرد

اسلم الشيطان آنجا شد پديد                      که يزيدي شد ز فضلش بايزيد

اين سخن پايان ندارد اي گروه                    هين نگه داريد زان قلعه وجوه

هين مبادا که هوستان ره زند                     که فتيد اندر شقاوت تا ابد

از خطر پرهيز آمد مفترض                          بشنويد از من حديث بي‌غرض

در فرج جويي خرد سر تيز به                      از کمين‌گاه بلا پرهيز به

گر نمي‌گفت اين سخن را آن پدر                 ور نمي‌فرمود زان قلعه حذر

خود بدان قلعه نمي‌شد خيلشان                خود نمي‌افتاد آن سو ميلشان

کان نبد معروف بس مهجور بود                   از قلاع و از مناهج دور بود

چون بکرد آن منع دلشان زان مقال             در هوس افتاد و در کوي خيال

رغبتي زين منع در دلشان برست               که ببايد سر آن را باز جست

کيست کز ممنوع گردد ممتنع                    چونک الانسان حريص ما منع

نهي بر اهل تقي تبغيض شد                     نهي بر اهل هوا تحريض شد

پس ازين يغوي به قوما کثير                       هم ازين يهدي به قلبا خبير

پس بگفتندش که خدمتها کنيم                  بر سمعنا و اطعناها تنيم

رو نگردانيم از فرمان تو                              کفر باشد غفلت از احسان تو

ليک استثنا و تسبيح خدا                          ز اعتماد خود بد از ايشان جدا

ذکر استثنا و حزم ملتوي                           گفته شد در ابتداي مثنوي

صد کتاب ار هست جز يک باب نيست          صد جهت را قصد جز محراب نيست

اين طرق را مخلصش يک خانه است            اين هزاران سنبل از يک دانه است

گونه‌گونه خوردنيها صد هزار                       جمله يک چيزست اندر اعتبار

از يکي چون سير گشتي تو تمام                سرد شد اندر دلت پنجه طعام

در مجاعت پس تو احول ديده‌اي                  که يکي را صد هزاران ديده‌اي

گفته بوديم از سقام آن کنيز                       وز طبيبان و قصور فهم نيز

کان طبيبان هم‌چو اسپ بي‌عذار                غافل و بي‌بهره بودند از سوار

ناشده واقف که نک بر پشت ما                  رايض و چستيست استادي‌نما

نيست سرگرداني ما زين لگام                   جز ز تصريف سوار دوست‌کام

ما پي گل سوي بستان‌ها شده                 گل نموده آن و آن خاري بده

آن طبيبان آن‌چنان بنده‌ي سبب                 گشته‌اند از مکر يزدان محتجب

...

رفتن پسران سلطان به حکم آنک الانسان حريص علي ما منع

اين سخن پايان ندارد آن فريق                     بر گرفتند از پي آن دز طريق

بر درخت گندم منهي زدند                          از طويله‌ي مخلصان بيرون شدند

چون شدند از منع و نهيش گرم‌تر                 سوي آن قلعه بر آوردند سر

بر ستيز قول شاه مجتبي                          تا به قلعه‌ي صبرسوز هش‌ربا

آمدند از رغم عقل پندتوز                           در شب تاريک بر گشته ز روز

اندر آن قلعه‌ي خوش ذات الصور                   پنج در در بحر و پنجي سوي بر

پنج از آن چون حس به سوي رنگ و بو          پنج از آن چون حس باطن رازجو

زان هزاران صورت و نقش و نگار                   مي‌شدند از سو به سو خوش بي‌قرار

زين قدح‌هاي صور کم‌باش مست                 تا نگردي بت‌تراش و بت‌پرست

از قدح‌هاي صور بگذر مه‌ايست                    باده در جامست ليک از جام نيست

سوي باده‌بخش بگشا پهن فم                    چون رسد باده نيايد جام کم

آدما معني دلبندم بجوي                            ترک قشر و صورت گندم بگوي

صورت از بي‌صورت آيد در وجود                   هم‌چنانک از آتشي زادست دود

کمترين عيب مصور در خصال                      چون پياپي بينيش آيد ملال

حيرت محض آردت بي‌صورتي                      زاده صد گون آلت از بي‌آلتي

بي ز دستي دست‌ها بافد همي                 جان جان سازد مصور آدمي

آنچنان که اندر دل از هجر و وصال                 مي‌شود بافيده گوناگون خيال

هيچ ماند اين مثر با اثر                              هيچ ماند بانگ و نوحه با ضرر

نوحه را صورت ضرر بي‌صورتست                 دست خايند از ضرر کش نيست دست

اين مثل نالايقست اي مستدل                   حيله‌ي تفهيم را جهد المقل

...

بي‌نهايت کيش‌ها و پيشه‌ها                       جمله ظل صورت انديشه‌ها

بر لب بام ايستاده قوم خوش                      هر يکي را بر زمين بين سايه‌اش

صورت فکرست بر بام مشيد                       وآن عمل چون سايه بر ارکان پديد

فعل بر ارکان و فکرت مکتتم                         ليک در تاثير و وصلت دو به هم

آن صور در بزم کز جام خوشيست                فايده‌ي او بي‌خودي و بيهشيست

صورت مرد و زن و لعب و جماع                    فايده‌ش بي‌هوشي وقت وقاع

صورت نان و نمک کان نعمتست                  فايده‌ش آن قوت بي‌صورتست

در مصاف آن صورت تيغ و سپر                    فايده‌ش بي‌صورتي يعني ظفر

مدرسه و تعليق و صورت‌هاي وي                چون به دانش متصل شد گشت طي

اين صور چون بنده‌ي بي‌صورتند                  پس چرا در نفي صاحب‌نعمتند

اين صور دارد ز بي‌صورت وجود                   چيست پس بر موجد خويشش جحود

خود ازو يابد ظهور انکار او                          نيست غير عکس خود اين کار او

صورت ديوار و سقف هر مکان                    سايه‌ي انديشه‌ي معمار دان

گرچه خود اندر محل افتکار                        نيست سنگ و چوب و خشتي آشکار

فاعل مطلق يقين بي‌صورتست                     صورت اندر دست او چون آلتست

...

در تضرع جوي و در افناي خويش                کز تفکر جز صور نايد به پيش

ور ز غير صورتت نبود فره                          صورتي کان بي‌تو زايد در تو به

صورت شهري که آنجا مي‌روي                  ذوق بي‌صورت کشيدت اي روي

پس به معني مي‌روي تا لامکان                 که خوشي غير مکانست و زمان

صورت ياري که سوي او شوي                   از براي مونسي‌اش مي‌روي

پس بمعني سوي بي‌صورت شدي             گرچه زان مقصود غافل آمدي

پس حقيقت حق بود معبود کل                  کز پي ذوقست سيران سبل

ليک بعضي رو سوي دم کرده‌اند                 گرچه سر اصلست سر گم کرده‌اند

ليک آن سر پيش اين ضالان گم                 مي‌دهد داد سري از راه دم

آن ز سر مي‌يابد آن داد اين ز دم                قوم ديگر پا و سر کردند گم

چونک گم شد جمله جمله يافتند               از کم آمد سوي کل بشتافتند

ديدن ايشان در قصر اين قلعه‌ي ذات الصور نقش روي دختر شاه چين را و بيهوش شدن هر سه و در فتنه افتادن و تفحص کردن کي اين صورت کيست

اين سخن پايان ندارد آن گروه                     صورتي ديدند با حسن و شکوه

...

نظرات دوستان:

» برای نوشتن نظرتان درباره داستان یا هر موضوع مرتبط با این جلسه، به قسمت "پیامها و نظرات" در همین صفحه(پایین‌) مراجعه کنید.